Lgota
Leżąca na Pogórzu Wielickim wieś jest chyba najbardziej malowniczym zakątkiem gminy Tomice. Położona na zachodnim zboczu Doliny Brodawki, od zachodu i południa objęta jest szerokim łukiem Pasma Moczurki, a od wschodu zamyka je stroma ściana Trawnej Góry. Samodzielnie zaistniała w 1380 roku, przerywając tym samym przynależność do Witanowic. Typowa wieś szlachecka była w XVI wieku własnością Lgockich h.Topór, a następnie Lgockich h.Sasowski. Stąd wywodził się wojski większy zatorski i oświęcimski Kazimierz Lgocki, jeden z przywódców konfederacji barskiej. Na przestrzeni dziejów części Lgoty należały kolejno do Rozwadowskich, Starowieyskich, Jezierskich i Górkiewiczów.
W czasie okupacji hitlerowskiej, przysiółek Podlas został spacyfikowany za współpracę z partyzantami. W pacyfikacji zginęło 8 osób. Fakt ten upamiętniono w 1984 roku obeliskiem ustawionym na skraju wsi. W październiku 1997 r. pamiątkowy „Krzyż Lgocki” umieszczono uroczyście na „Górze Krzyży” w Michniowie.
Historia Sołectwa Lgota
Nazwa wsi może pochodzić od słowa „lgota”, które miało podobne znaczenie jak „wola”. Określało ono dawniej „libera villa”, czyli „wolną wieś”, która była dopiero zakładana, a koloniści na pewną ilość lat byli zwolnieni od powinności i opłat na rzecz pana. W przypadku jednak tej wsi rodzą się wątpliwości, ponieważ pierwotnie teren ten należał do Witanowic, znanych już 1317 r. Dopiero w 1361 r. pojawiło się pojęcie „Nowych Witanowic”, w 1377 r. „Starych Witanowic”, w końcu w 1380 r. – „Lgoty”. Z treści dokumentów, w których występujące nazwy, wynika, że dla odróżnienia od „Starych” użyto początkowo określenia „Nowe Witanowice”, a kiedy nazwa „Lgota” już się przyjęła, dodatkowe przymiotniki stały się niepotrzebne. Pozostaje zatem niewyjaśniony problem, czy „Nowe Witanowice” powstały jako osiedle w nie zamieszkałej jeszcze wówczas części Witanowic, czy ewentualnie lokowano tam zupełnie nową wieś na prawach „woli”, czyli „lgoty”? Ponieważ nowa osada dość wcześnie usamodzielniła się, należy wnioskować, że była to nowa wieś. Za takim rozumowaniem przemawia również fakt, że pierwsi znani z zawołania właściciele Witanowic pieczętowali się herbem Rawicz, a Lgoty – herbem Topór, a zatem pochodzili z różnych rodów.
W 1380 r. wieś, już jako Lgotę, dziedziczył Jakób z Lgoty, który wspólnie z braćmi Piotrem i Janem z Witanowic zażądał od księcia oświęcimskiego Jana III odnowienia erekcji kościoła w Witanowicach (spaliły się jego akta fundacyjne), jako ich kolatorzy, czyli opiekunowie. J.Długosz około połowy XV w. kilkakrotnie wspominał Jana z Lgoty herbu Topór, który miał tu folwark. Pierwszym znanym dziedzicem o nazwisku Lgocki, był w 1504 r. Stanisław, prawdopodobnie bliski krewny wspomnianego Toporczyka Jana. W latach sześćdziesiątych XVI w. pojawili się trzej dziedzice Lgoty, którą otrzymali po matce Lgockiej herbu Topór. Jeden z braci, Jan Czarnocki, z nieznanych przyczyn nie miał szlachectwa, uzyskał je dopiero w 1569 r. od króla Zygmunta II Augusta, a do rodu i herbu Sasowskie przyjęty został przez Zygmunta i Jakuba Palczowskich z Palczowic. On też ostatecznie skupił w swych rękach cały majątek w Lgocie. Odtąd on i jego potomkowie przyjęli nazwisko Lgockich herbu Sasowskie.
Lgota należy do nielicznych wsi, którą bez przerwy przez około trzysta lat i przez co najmniej dziewięć pokoleń dzierżyli w linii męskiej przedstawiciele tej samej rodziny Lgockich. Jeśli natomiast przyjąć, że ich poprzednicy herbu Topór byli również ich przodkami po mieczu, to okres ten wydłuży się do ponad czterystu lat. Lgoccy zaliczali się raczej do szarej, średniej szlachty, niczym szczególnym nie wyróżniającej się w życiu publicznym. Również majątki ich nie były zbyt rozległe, a w okolicach na południowy zachód od Krakowa (dawne księstwo oświęcimskie i zatorskie) tylko okresowo posiadali niewielkie działy (w Jaśkowicach i Tłuczani – w drugiej połowie XVIII w.). Na wyróżnienie zasługuje Kazimierz Lgocki, zwanym też Janem Kazimierzem, wojski większy zatorski i oświęcimski, który w 1768 r. został w Kętach wybrany konsyliarzem, czyli doradcą Macieja Bobrowskiego, marszałka konfederacji barskiej w księstwach oświęcimskim i zatorskim. Wspomnienie po sobie, w postaci zachowanych na starym, przykościelnym cmentarzu w Witanowicach, pozostawili: oficer wojsk austriackich Ludwik Lgocki (zmarły w 1867 r.) i jego pierwsza żona Honorata, pochowana wraz z nieletnimi dziećmi – Romanem i Felicją. Z drugiej żony w 1861 r. urodził się w Lgocie Henryk, późniejszy wybitny przyrodnik i entomolog.: nazwą ”lgocki” określono kilka nowych gatunków chrząszczy.
Innymi właścicielami części Lgoty w krótkich okresach między innymi byli: Adam Paszkowski (około 1677 r.), Damian Biberstein Starowieyski (około 1760 r.) oraz Józef Jezierski i Rozwadowski (około 1783 – 1784). Były to jednak przeważnie posiadłości z tytułu małżeństw, zawieranych z pannami Lgockimi lub innych mariaży. Ostatni z Lgockich na Lgocie (zwany też Ligockim), Józef, syn wspomnianego wyżej Ludwika, sprzedał cały swój majątek ziemski o powierzchni 450 ha Janowi i Katarzynie Kłaputom oraz Czesławowi Górkiewiczowi, właścicielowi sąsiednich Witanowic. W 1911 r. od wdowy po Górkiewiczu Lgotę wraz z Witanowicami zakupił Żyd Henryk Lewinger.
Do 1946 r. obszar Lgoty był znacznie większy, obejmował bowiem przysiółek Wyźrał, który został wydzielony jako osobna wieś.
Tekst opracowano na podstawie:
Julian Zinkow – „Wadowice i okolice” – Przewodnik monograficzny
Drukarnia i Wydawnictwo „Grafikon” – Wadowice 2001