logo Urząd Gminy Tomice
Urząd Gminy Tomice
ul. Wadowicka 51
34-100 Tomice
+48 33 823 35 98
gmina@tomice.pl
Godziny pracy
poniedziałek: 7:00 - 16:00
wtorek - czwartek: 7:00 - 15:00
piątek: 7:00 - 14:00
Kasa urzędu:
poniedziałek - piątek: 7:30 – 13:00
piątek, 29 marca 2024
A+ A-
bip epuap facebook youtube

Woźniki

wozniki_xWieś na prawym brzegu Skawy położona na najbardziej na zachód wysuniętej części Pogórza Wielickiego na Płaskowyżu Draboża. Od zachodu, wdłuż linii Skawy, Pogórze Wielickie graniczy z Pogórzem Śląskim, a od północnego zachodu – z Wysoczyzną Spytkowicką. Woźniki są jedną z najstarszych wsi Ziemi Wadowickiej, założoną w XII wieku. W 1242 r. wojewoda opolski i kasztelan oświęcimski Klemens z Ruszczy wymienił z benedyktynami z Tyńca Woźniki za Podłęże i Ostrów k. Krakowa. Później wieś znalazła się w posiadaniu Mikołaja Bychko (Byczko), szwagra Marka z Poręby, który sprzedał Woźniki w 1324 r. cystersom z Mogiły, którzy ją posiadali do końca XVII w. W ramach reform józefińskich, po konfiskacie, w 1806 r. rząd austriacki sprzedał Woźniki hr. T. Dzieduszyckiemu, którego córka Paulina sprzedała cały majątek Tytusowi Drohojowskiemu h.Korczak. Z końcem XIX w. niewielką ilość ziemi uprawnej w Woźnikach miała Józefa Błażowska, z domu Drohojowska, zaś pozostała część została rozparcelowana.
Do tutejszej parafii przez kilka stuleci (do 1878 r.) należały Wadowice. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1242 r. Obecnie istniejący kościół wybudowano w I poł. XVI w. na miejscu poprzedniego. Niestety w 1959 r. kościół został zniszczony w znacznej części przez pożar. Odbudowano go w latach 1962-67. We wnętrzu znajduje się krzyż z 1380 r. W 1989 r. Woźniki na obchody 750 rocznicy istnienia doczekały się własnej monografii. Obecnie Woźniki to znany ośrodek wikliniarstwa.

Historia sołectwa Woźniki

his_woznikiWoźniki należą do jednych z najstarszych wsi na terenach nadskawińskich. Wiąże się to zapewnie z nadgranicznym ich położeniem (księstwo krakowskie i śląskie księstwo opolskie), które wymagały z obu stron obrony, a więc zakładania punktów obronnych grodziski i innego rodzaju warowni. Stwierdzono na przykład, że na wysuniętym nad Skawę górzystym cyplu, zwanym Grudkami lub Zamczyskiem, położonym w północnej części Woźnik, znajdowała się niegdyś jakaś umocniona budowla. Według miejscowego podania miał to być nawet zamek. B.Marczewski w „Powiat wadowicki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym” napisał w 1897 r.: „W miejscu tem, zwanem „Zamczyskiem”, przed dziesięciu laty znajdowały się jeszcze kamienie ciosane w kształcie schodów. Z tego zamczyska miały prowadzić podziemne lochy do zamku w Graboszycach. W kamieniołomie na „Grudkach” znajdowano tu wiele dawnych monet”. Wątpliwe co prawda jest, by jakieś lochy mogły prowadzić do zamku w Graboszycach, ponieważ musiałoby zostać przebite pod łożyskiem Skawy. Niemniej jednak w odległości około 2,5 km na północny zachód od Grudek rzeczywiście aż do drugiej połowy XVIII w. stał w Grodzisku większy zamek. Na Grudkach w Woźnikach mógł istnieć zatem jakiś punkt obserwacyjny grodziskiego zamku. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1242 r. i określa ją jako „Woznyky”. W średniowiecznym, języku polskimi końcówka „niki” w nazwach wsi oznaczała służebność zamieszkującej ją ludności wobec pana terenu, a w szczególności wobec księcia. Zatem osada ta mogła zostać założona dla ludzi, którzy zobowiązani byli wyrabiać wozy bojowe na potrzeby wojska lub w razie potrzeby przewozić właścicieli zamku i jego służbę. Woźniki powstały zatem zapewnie nie później, Niż na początku drugiej połowy XII w., ponieważ wtedy istniał już na pewno zamek w Grodzisku.
Pierwszym znanym właścicielem wsi był Klemens z Ruszczy herbu Gryf. Nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób Woźniki dostały się w ręce Klemensa. Prawdopodobnie nastąpiło to w 1229 r. lub niedługo później, w okresie wzmożonych walk o panowanie nad Krakowem między Konradem Mazowieckim a Henrykiem Brodatym. Gryfici byli silnie związani z Henrykiem Brodatym i zapewnie od niego Klemens otrzymał Woźniki, należące do książęcego zamku w Grodzisku.

Najwcześniejsza wiadomość o Woźnikach dotyczy jednak 1242 r. i została przekazana za pośrednictwem Jan Długosza w drugiej połowie XV w. Historyk ten w Liber beneficiorum zanotował, że mąż szlachetnie urodzony, wywodzący swój ród z Gryfitów [..] przekazał swe wsie „Woszniky” i Łękowice (w Proszowickim) klasztorowi Benedyktynów w Tyńcu. W zamian Klemens z Ruszczy otrzymał od benedyktynów Ostrów i Podłęże, które darował z kolei benedyktynom w Staniątkach. Nie wiadomo dokładnie, kiedy dokonano obu tych transakcji. Prawdopodobnie przed 1239 r., ponieważ tak wynikałoby z chronologicznego układu treści J.Długosza. Księciem krakowskim był wówczas syn Henryka Brodatego, Henryk Pobożny. Po jego śmierci w 1241 r. w bitwie z Mongołami pod Legnicą, księstwo krakowskie objął Konrad Mazowiecki. J.Długosz przytoczył treść jego aktu z 1242 r., zatwierdzającego powyższą transakcję, dotyczącą wsi „Woznyky”.

W nieokreślonym czasie i w nieznany sposób benedyktyni z Tyńca utracili Woźniki. Być może nastąpiło to po poszerzeniu księstwa opolskiego w 1274 r. o obszar Skawy po Skawinę, w tym również Woźniki. Prawdopodobnie książe opolski Władysław odebrał benedyktynom Woźniki i nadał je tym przedstawicielom rodu Radwanitów, którzy udzieli mu pomocy w walce z księciem krakowskim Bolesławem Wstydliwym. Mógł nim być Radwanita Mikołaj Bychxko (czyli Byczko), który w 1324 r. sprzedał należącą do niego część wsi Woźniki opatowi klasztoru Cystersów z Mogiły pod Krakowem, Stefanowi. Prawa do tej części rościło sobie rodzeństwo Byczka: Wischo (Wyszek) oraz Elżbieta – żona Marka Radwanity z Markowej Poręby (Marcyporęby), ale praw tych zrzekli się w 328 r. Pozostałą część wsi nabyli cystersi w 1345 r. Nieco wcześniej konwent ów założył w pobliżu wieś Ryczów, a około dwa lata przed Woźnikami zakupił sąsiadującą z Woźnikami wieś Zygodowice i połączył je w jeden klucz dóbr z centrum w Ryczowie.

Odtąd aż do początku XX w. Woźniki dzieliły wspólną historię z Ryczowem. W ramach reform józefińskich, po konfiskacie, w 1806 r. rząd austriacki sprzedał Woźniki hr. T. Dzieduszyckiemu, którego córka Paulina sprzedała cały majątek Tytusowi Drohojowskiemu h.Korczak.

W drugiej połowie XIV w. cystersi założyli w Woźnikach osobny folwark, istniejący do początku XX w., kiedy ówczesna właścicielka klucza ryczowskiego, Józefa Błażowska, dokonała parcelacji gruntów w Woźnikach. Miejsce po folwarku dotychczas zwane jest „żabią ulicą”. W latach 1888-1889 przez zachodnią część wsi przeprowadzono linię kolejową z Wadowic do Trzebini, ale dopiero w 1945 r. założono przystanek Woźniki. W pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej, w 1939 r. Woźniki wcielono do III Rzeszy Niemieckiej. Granica przebiegała w zasadzie wzdłuż Skawy, lecz ze względu na prowadzące przez Woźniki tory kolejowe do Spytkowic i Trzebini, została przesunięta nieco na wschód.

Tekst opracowano na podstawie:
Julian Zinkow – „Wadowice i okolice” – Przewodnik monograficzny
Drukarnia i Wydawnictwo „Grafikon” – Wadowice 2001