„Hell’s Angel” of Zygodowice – „Hell’s Angel” z Zygodowic

SZYMON SERWATKA – HELL’S ANGEL OF ZYGODOWICE

The town of Wadowice became famous as the birthplace of Pope John Paul II. The other unusual thing about Wadowice is that the local museum (Muzeum Ziemi Wadowickiej)*** hosts the most professional exhibition dedicated to a US crew shot down over Poland in WW2. The exhibition is a private enterprise of Mr. Zygmunt Kraus.
Zygmunt Kraus is known local memorabilia collector. He met Commemorative Air Force (then Confederate Air Force) members during his stay in Chicago, Illinois in the 1980s. Since that time he has started to collect the memorabilia related to the American aircraft that fought on the Polish skies. The result of his activity could be seen in 1991, when a exhibition was open, dedicated mainly to the fate of a B-24 „Liberator” bomber that had crashed in a nearby village of Zygodowice. Basing on the contacts with the crew survivors and on the local witnesses accounts, Kraus was able to document the last flight of the „Hell’s Angels” „Liberator” number 42-51139 of the 485th Bomb Group.
On Friday, 13th September 1944, the 15th Air Force targeted the fuel industry in Silesia. Over eight hundred aircraft, half of which were bombers, took off from Italy and took the northern heading. The 485th Bomb Group was scheduled to hit Oswiecim synthetic fuel factory. Bombs hit the target and some fell into the infamous anihilation camp of Auschwitz that was located nearby. Several prisoners and fifteen SS-men were killed. The wounded prisoners were placed in the camp hospital where usually deadly experiments were executed. But this time the wounded received flowers and were served proper food. The camp commander visited them and he was accompanied by crowds of Nazi journalists and photographers who eagerly documented the „barbarism” of the Allied air forces and the „good” treatment the prisoners received from the Nazis.
Some of the „Hell’s Angels” crew had bad feelings about the mission because of the date of Friday 13th. But the call to duty and the hope to finish the combat tour soon prevailed, supported by the experience and self-confidence of the airmen. This mission was to be the end of the combat tour for the pilot, Capt. Lawrence, co-pilot Lt. Hall, navigator Lt. Winter, bombardier Lt. Pratt, radio-operator Sgt. Eggers, and the tail gunner, Sgt. Nitsche. After this one they were to get a ticket home. The other crew members on that mission were the radio navigator, Lt. Canin, lead navigator trainee, Lt. Blodgett, top turret gunner Sgt. Christensen, waist gunner Sgt. Kaplan. The oldest man in the crew was a waist gunner, Sgt. MacDonald. He was 27 years old, but some of his black hair turned white within these few months of the combat duty.
Navigator Winter remembered that the flight to target was very long – almost four hours. Around midday the formation reached the Initial Point of the bomb run and turned directly towards target on the altitude of 20000 feet. Over target the bombers flew into the flak barrage that lasted seven to eight minutes.
Christensen recalls the aircraft to have been new, silver and shining. The name was still to be painted on the nose. Christensen was in the top turret watching out for the enemy fighter planes. When he saw the cloud of the black flak bursts over target, he was sure they would be hit. He asked for a parachute but there was not enough space in the turret to snap it on. A few seconds later the aircraft received a direct hit in the right wing. Winter screamed over the intercom that the engine number 3 was out. MacDonald tried to calm down the nervous voices of the other airmen. Christensen fell down from the turret and almost lost his consciousness because he had unintentionally cut out his own oxygen supply. He has survived only because of a fellow crew member. This other airman helped Christensen to get the chute on and pushed him out of the aircraft through the open bomb bay.
The crew members from the other aircraft in the formation always had to report on the shot down aircraft so that the fate of the crew could be reported on. Sgt. Allen from another crew of the 485th Bomb Group reported that the Lawrence’s B-24 was hit in the engines no. 3 and 4 and went into a spin just after „bombs away”. Two chutes were seen, then the aircraft began to disintegrate, hit the ground and exploded.
Who survived and who died could be confirmed only when the surivivors were liberated at the war’s end. The aged reports reveal the further part of this tragic story. Winter wrote he had bailed out together with Pratt from the nose. They decided to do so despite the lack of command to bail out, because they could not see any feet on the rudder pedals. At the same time Christensen was pushed out of the bomb bay and Canin and Blodgett followed him. Blodgett described his last moments onboard the B-24 with these words: „My position was behind the pilots. When the waist gunner informed about an engine on fire I went down into the bomb bay with the fire extinguisher. There was no alarm bell nor command on the intercom to abandon the ship. Lt. Canin was the last person to leave the bomber and he had to use all of his strength to get out because the „Liberator” went into spin at this very moment. Lawrence and Hall were seen last in the cockpit, ready to jump. Most probably, they and the airmen from the tail were trapped inside by the centrifugal force. When I opened my chute, I could not see our plane, but a trail of smoke extending towards south-east.” The ship exploded over Zygodowice. Lawrence, Hall, MacDonald, Eggers, Kaplan and Nitsche died.
The eye witness of the disaster, Ferdynand Bałys of Zygodowice recalls: „It was around noon. I remember my mom saying not to go anywhere because lunch was ready. This aircraft became larger and larger and it was clear she could not maintain altitude. She was shining in the sun so uch that ooking at her was barely possible. She was banking from side to side, the engines roared loudly, as if it were a wounded beast.” The aircraft trailed burning fuel. Before the B-24 hit the ground, the fuselage fell apart and witnesses saw figures of airmen falling out. The engines with propellers fell one kilometer further. The trail of smoke stayed long in the air. In the distance the chutes of the surviving Americans were descending slowly. The only civilian killed was a local girl who was badly burned by the burning fuel.
The fallen soldiers were buried near the crash site. The local citizens mared the grave with a wooden cross and a small fence. In 1947 Zygodowice were visited by the American mission searching for American graves in Poland. The remains were moved to the American Military Cementery in Begium and to the USA. Already in the wartime the grave was frequently visited by local patriotic people. After the liberation it was decided toerect a memorial dedicated to the „Hell’s Angel” crew. This rememberance was not liked by the communist regime and this was probably the reason the secret police searched the houses in Zygodowice and the area. Most of the bomber’s remains were confiscated and it was thought that then politically incorrect fallen allies would be soon forgotten.
The communists almost made it. The tragic story of the young Americans was forgotten for almost 50 years. The rememberance was revived thanks to Zygmunt Kraus, who organised the exhibition in Wadowice and initiated the erection of a memorial in 1991 at the crash site. Upon his invitation Vernon Chistensen, one of the „Hell’s Angel” survivors, came to visit Wadowice and the memorial in 1994.
The memorabilia at the Wadowice exhibition are exceptional. Many were retrieved from the soil during the search on the crash site. Some came from the local villagers and some were donated by the „Hell’s Angels” survivors. Particularly interesting is a dummy with a complete combat uniform and equipment of a USAAF airman. Another rarity is an original „Liberator” propeller. Both the dummy and propeller were donated by the American friends. Many (not only Polish) museums could be envious of them.

SZYMON SERWATKA – HELL’S ANGEL Z ZYGODOWIC

Wadowice stały się sławne dzięki Papieżowi Polakowi. Dla fascynatów lotniczych historii miasto to powinno zasługiwać na uwagę także dlatego, że w Muzeum Ziemi Wadowickiej*** istnieje najbardziej profesjonalna w Polsce wystawa poświęcona amerykańskiej załodze zestrzelonej na Polską. Jest ona prywatną ekspozycją Zygmunta Krausa.
Zygmunt Kraus jest znanym wadowickim kolekcjonerem. Pobyt w latach 80-tych w Chicago zetknął go z lotnikami i od tej pory zaczął zbierać pamiątki po amerykańskich samolotach walczących na polskim niebie. Owocem tych działań jest otwarta w 1991 roku wystawa poświęcona m.in. załodze bombowca B-24 „Liberator”, który rozbił się w niedalekich Zygodowicach. Na podstawie kontaktów z członkami tej załogi, którzy ocaleli z katastrofy i żyją do dziś oraz relacji naocznych świadków, Kraus odtworzył historię ostatniego lotu „Liberatora” nr 42-51139 z 485 Grupy Bombowej o nazwie własnej „Hell’s Angel”.
13 września 1944 roku celem armady 15 Armii Powietrznej USAAF były zakłady przemysłu paliwowego na Śląsku. Ponad osiemset samolotów, w tym połowa bombowców, wyruszyło z Włoch trasą na północ. 485 Grupa Bombowa skierowała się nad zakłady w Oświęcimiu. Rezultatem bombardowania były następne uszkodzenia oświęcimskiej rafinerii oraz straty na terenie obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Zginęło kilkudziesięciu więźniów oraz piętnastu SS-manów. Rannych więźniów umieszczono w szpitalu obozowym. Następnego dnia wręczono im kwiaty oraz podano sute posiłki. W takiej oprawie rannych wizytował komendant obozu w asyście hitlerowskich fotoreporterów dokumentujących „barbarzyństwo” amerykańskiego lotnictwa.
Przed startem niektórzy lotnicy z „Hell’s Angel” obawiali się tego lotu, gdyż uznali datę za pechową. Ostatecznie jednak wiara we własne siły i doświadczenie przeważyły. Ten nalot był ostatnim z pięćdziesięciu i po jego ukończeniu mieli wracać do domu: pilot kpt. Lawrence, drugi pilot por. Hall, nawigator por. Winter, bombardier por. Pratt, radiooperator sierż. Eggers oraz tylny strzelec sierż. Nitsche. Pozostałą część załogi stanowili: nawigator obsługujący radar por. Canin, oficer przechodzący szkolenie na nawigatora prowadzącego formację por. Blodgett, strzelec górny sierż. Christensen, strzelec boczny sierż. Kaplan. Najstarszym członkiem załogi był boczny strzelec sierżant MacDonald. Miał 27 lat, lecz jego czarne włosy były już przyprószone siwizną – rezultat kilku miesięcy frontowej służby.
Nawigator Winter wspomina, że lot do celu był długi – prawie cztery godziny. Około południa samolot osiągnął punkt początkowy nalotu (IP – Initial Point) i skierował się nad cel na wysokości 20000 stóp. Nad celem, wkrótce po godzinie 11:00, amerykańska formacja dostał się w ostrzał przeciwlotniczy, który trwał 7-8 minut.
Christensen pamięta, że ich samolot był nowy i błyszczący od aluminium. Miał dopiero mieć namalowaną nazwę na nosie. Christensen był w górnej wieżyczce wypatrując wrogich myśliwców. W pewnym momencie ujrzał, jak ich „Liberator” kieruje się prosto w obszar gęstego ognia przeciwlotniczego – był przekonany, że dostaną trafienie. Poprosił o spadochron, ale w wieżyczce było za ciasno, żeby go założyć. Nie trzeba było długo czekać na dalsze wydarzenia. Samolot dostał w prawe skrzydło. Winter krzyknął w interkom, że silnik nr 3 zmienił się w kupę poskręcanego żelastwa. MacDonald starał się przekrzyczeć zdenerwowane głosy zagrożonych lotników. Christensen wypadł z wieżyczki i stracił nad sobą kontrolę, gdyż przez nieuwagę odciął sobie dopływ tlenu. Gdyby nie koledzy, z pewnością nie przeżyłby. Ktoś z tyłu pomógł mu założyć spadochron i wypchnął z samolotu przez otwarty luk bombowy.
Lotnicy z innych załóg zawsze mieli obowiązek obserwacji zestrzelonych maszyn, aby ocenić szanse przeżycia kolegów i sporządzić raporty. Sierż. Allen z innej załogi 485 Grupy Bombowej meldował, że samolot Lawrence’a dostał w silniki nr 3 i 4 i wpadł w korkociąg tuż po pozbyciu się bomb. Dwóch lotników wyskoczyło na pewno, potem samolot zaczął się rozpadać, uderzył w ziemię, eksplodował i spłonął.
Kto przeżył, a kto zginął, udało się ustalić ostatecznie dopiero po wyzwoleniu ocalałych lotników z niemieckiej niewoli. Z dziś pożółkłych raportów płynie dalsza część tej tragicznej historii. Winter pisał, że wyskoczył razem z Prattem z dziobu. Pomimo braku rozkazu do skoku zdecydowali się na ten krok, gdy na pedałach steru kierunku nie widać było stóp ani pierwszego, ani drugiego pilota. W tym samym czasie z komory bombowej został wypchnięty Christensen, a tuż za nim skoczyli Canin i por. Blodgett. Blodgett tak opisał ostatnie chwile na pokładzie „Hell’s Angel”: „Moje stanowisko było za pilotami. Kiedy boczny strzelec poinformował o płonącym silniku, zszedłem do komory bombowej z gaśnicą. Nie było ani alarmowego dzwonka, ani rozkazu przez interkom, aby opuścić samolot. Por. Canin był ostatnią osobą, która opuściła bombowiec i musiał użyć wszystkich sił, żeby się wydostać, gdyż wtedy właśnie „Liberator” wpadł w korkociąg. Lawrence i Hall ostatni raz byli widziani w kabinie pilotów, gotowi do skoku. Najprawdopodobniej, tak jak lotników z tylnej części samolotu, korkociąg uwięził ich w spadającej maszynie. Po otwarciu mojego spadochronu nie zobaczyłem już naszego Liberatora, ale smuga dymu ciągnęła się na południowy wschód.” Nad Zygodowicami maszyna eksplodowała. Lawrence, Hall, MacDonald, Eggers, Kaplan i Nitsche zginęli.
Naoczny świadek upadku samolotu, Ferdynand Bałys z Zygodowic wspomina: „Musiało być około południa. Pamiętam, jak mama krzyczała, żeby nigdzie nie biec, bo obiad na stole. Ten samolot stawał się coraz większy, widać było, że nie może utrzymać wysokości. Lśnił w słońcu tak, że ledwo można było na niego patrzeć. Kołysał się na boki, silniki ryczały przeraźliwie, jakby to było ranne zwierzę.” Samolot ciągnął za sobą ogon płonącego paliwa. Zanim bombowiec uderzył o ziemię, kadłub samolotu przełamał się i świadkowie widzieli, jak ze środka wypadają bezwładne figurki lotników. Silniki ze śmigłami z rozpędu przeleciały jeszcze z kilometr dalej. Warkocz dymu na długo został w powietrzu. W oddali widoczne były powoli opadające spadochrony tych Amerykanów, którzy przeżyli. Jedyną ofiarą cywilną była mieszkanka Zygodowic, poparzona płonącym paliwem.
Poległych pochowano niedaleko miejsca katastrofy. Okoliczni mieszkańcy postawili na grobie brzozowy krzyż i ogrodzili mogiłę. W 1947 roku do Zygodowic przyjechali amerykańscy oficerowie z misją ekshumacji poległych. Szczątki lotników przeniesiono na Amerykański Cmentarz Wojskowy w Belgii i do USA. Jeszcze w czasie wojny grób był miejscem pielgrzymek okolicznej ludności. Po wyzwoleniu postanowiono postawić pomnik ku czci załogi „Hell’s Angel”. Pamięć o poległych była nie w smak władzy ludowej i zapewne z tego powodu w latach 50-tych domy w Zygodowicach i okolicy przeszukiwało UB. Zabrano większość pozostałości po bombowcu w przekonaniu, że w ten sposób zaneguje się historię niesłusznych politycznie sojuszników.
Prawie się to udało. Na blisko pięćdziesiąt lat tragiczna historia pogrążyła się w zapomnieniu. Odżyła ona dzięki Zygmuntowi Krausowi, dzięki którego inicjatywie powstała ekspozycja w Wadowicach, a w miejscu katastrofy w 1991 roku postawiono pomnik. W 1994 na zaproszenie Krausa oba miejsca odwiedził Vernon Christiansen, jeden z ocalałych lotników z „Hell’s Angel”.
Eksponaty na wystawie w wadowickim muzeum są niezwykłe. Wiele pochodzi z poszukiwań w ziemi na miejscu katastrofy, część od mieszkańców okolicznych wsi, inne to rzeczy osobiste lotników z „Hell’s Angel”. Na szczególną uwagę zasługuje manekin z kompletnym ubiorem amerykańskiego lotnika oraz oryginalne śmigło stosowane w bombowcach typu „Liberator”, podarowane przez amerykańskich przyjaciół. Są to eksponaty, o które mogłoby być zazdrosne niejedno (nie tylko polskie) muzeum.

Od redakcji:

Artykuł ten jest częścią projektu badawczego „Aircraft M.I.A. Project”, pod którym kryje się nieformalna grupa badaczy, która od lat zbiera informacje o samolotach United States Army Air Force, które podczas ostatniej wojny rozbiły się lub przymusowo lądowały na terenie Polski. Głównym celem Projektu jest stworzenie pełnej listy takich samolotów. Do tej pory udało się ustalić miejsca upadku lub lądowania ponad stu Latających Fortec, Liberatorów, Mustangów i Lightningów, w tym m.in. Liberatora B-24, który rozbił się w Zygodowicach.

***Wystawa poświęcona Hell’s Angel” nie znajduje się obecnie w Muzeum Miejskim w Wadowicach. Od 2003 r. wystawa znajduje się w Prywatnym Muzeum Przyjaźni Polsko-Amerykańskiej „Hell’s Angel” – Zygmunt Kraus, ul. Konstytucji 3 Maja 23 A, 34-100 Wadowice

Artykuł ten został umieszony został w Przeglądzie Lotniczym Nr 5/2000.