logo Urząd Gminy Tomice
Urząd Gminy Tomice
ul. Wadowicka 51
34-100 Tomice
+48 33 823 35 98
gmina@tomice.pl
Godziny pracy
poniedziałek: 7:00 - 16:00
wtorek - czwartek: 7:00 - 15:00
piątek: 7:00 - 14:00
Kasa urzędu:
poniedziałek - piątek: 7:30 – 13:00
czwartek, 28 marca 2024
A+ A-
bip epuap facebook youtube
Tomice / Dla turysty / Hell’s Angel / Dzieje obelisku lotników USA w Zygodowicach

Dzieje obelisku lotników USA w Zygodowicach

Opis wydarzenia upamiętnionego przez Obelisk.

W dniu 13.09.1944 r. z włoskiego lotniska Venossa 115 amerykańskich samolotów wystartowało celem zbombardowania hitlerowskich urządzeń przemysłowych w rejonie Oświęcimia i Trzebini. Po wykonaniu zadania eskadra ruszyła we drogę powrotną w kierunku południowo-wschodnim. Wówczas Boeing 24 z załogą nr 64, dowodzoną przez kapitana Williama C. Lawrence został w okolicach Przeciszowa trafiony pociskiem niemieckiej artylerii przeciwlotniczej. Uszkodzoną maszynę zdołali opuścić na spadochronach: por. George V. Winter, sierż. Vernon O. Christensen, por. Daniel N. Blodget, por. Frank J. Pratt i por. Irwing P. Canin. Płonący samolot eksplodował nad polami Zygodowic, Witanowic i Wyźrału. Ponieśli wówczas śmierć: kap. William C. Lawrence, por. Matthew W. Hall, st. sierż. Everett Mac Donald, sierż. Lewis L. Kaplan, st. sierż. William T. Eggers, sierż. Arthur E. Nitsche. Poległych, mieszkańcy Zygodowic pochowali w leśnej mogile na skraju wsi. Podczas eksplozji samolotu zginęła również, oblana płonącym paliwem, młoda mieszkanka Tłuczani Maria z Opalińskich – Cichoniowi. Pięciu członków załogi, którzy ocaleli, zostało ujętych przez wroga i umieszczonych w obozie jenieckim w Niemczech. Po wojnie powrócili do Ojczyzny.

 

 

Dzieje obelisku.hangel

Już w 1944 r. mieszkańcy Zygodowic zaopiekowali się mogiła lotników amerykańskich. Została ona okolona płotkiem, a p. Władysław Kowalczyk wykonał brzozowy krzyż. Grób wbrew woli okupanta otoczona kwiatami i modlitwą. Tu w 1945 r. odbyła się pierwsza manifestacja antywojenna ludności Ziemi Wadowickiej. Amerykanie dokonali ekshumacji ciał poległych, przewożąc je na cmentarz wojskowy w Belgii ora do USA. Powstała wówczas inicjatywa upamiętnienia śmierci bojowników wolności ze Stanów Zjednoczonych, stosownym pomnikiem. Władze komunistyczne udaremniły ten pomysł.

 

Powrót do niego mógł nastąpić dopiero w 1990 r. Wówczas to, władze samorządowe gminy Tomice oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej, działając w porozumieniu podjęły próbę reaktywowania społecznego komitetu budowy obelisku poświęconego pamięci poległych lotników zza Oceanu. Wspólnie wystąpiono do Konsulatu Generalnego USA w Krakowie o pomoc w tej sprawie. Nadszedł rok 1991. Przy Wójcie Gminy Tomice powstaje Komitet – Grupa Inicjatywna dla upamiętnienia udziału Amerykanów w walce o wolność Polski, w miejscu zygodowickiej tragedii. Wspomniany Społeczny Komitet działał w następującym składzie: p. Antoni Gieruszczak – Wójt Gminy, jako przewodniczący, p. Zbigniew Jurczak – jako z-ca przewodniczącego, pp. Wojciech Spisak (wójt Gminy Brzeźnica), Józef Sikorski (sołtys Wyźrału), Jan Leszczyński (sołtys Zygodowic), Tadeusz Kasperek, Andrzej Buś, ks. Józef Wróbel, Józef Garus, Marian Kowalczyk, Stanisław Mruczek, Władysław Wiktor, Adam Kręcioch, Stefan Zając, Tadeusz Żak. Równocześnie, w sierpniu, w salach ekspozycyjnych Towarzystwa Miłośników Ziemi Wadowickiej przy ul. Kościelnej 4, p. Zygmunt Kraus, z własnych zbiorów przygotował, pierwszą na Ziemi Wadowickiej wystawę p.n. „Przyjaźń narodów Polski i USA”. Warto podkreślić inicjatorów budowy Obelisku Lotników Amerykańskich w Zygodowicach. Byli to: Zarząd Gminy Tomice z p mgr Antonim Gieruszczakiem – Wójtem Gminy na czele, Towarzystwo Ziemi wadowickiej i p. Zygmunt Kraus z Wadowic.

W gronie fundatorów przedsięwzięcia zrealizowanego jesienią 1991 r. znaleźli się: Zarząd Gminy Tomice (główny realizator finansujący budowę), Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej, Zarząd Gminy Brzeźnica, Biuro Turystyczne „VIPEX” z Wadowic, Konfederacja Polski Niepodległej, Koło Numizmatyków w Wadowicach, Agencja Usług Reklamowych „GRAFIKON” oraz p.p. Zygmunt Kraus (Wadowice), Brańka Andrzej (Wadowice), Janik Krystyna (Wadowice), Kwarciak Tadeusz (Witanowice), Bogacki Mieczysław (Witanowice), Kucia Wiesław (Radocza), Woźniak Henryk (Woźniki), Myśliwiec Wiesław (Woźniki), Bąk Stanisław (Woźniki), Rzepa Jan (Grodzisko), Zając Stefan (Tomice), Majtyka Jan (Tomice), a także Zakłady Jajczarsko-Drobiarskie w Tomicach. Na terenie ofiarowanym bezpłatnie Gminie Tomice przez p. Krystynę Janik przystąpiono do budowy obiektu, rozpoczynając od karczowania drzew i krzewów oraz niwelowania przewidywanego pod Obelisk obszaru. W ciągu 1 miesiąca, według projektów wykonanych przez p.p. mgr inż. J. Sobalę i A. Busia wykonano obiekt z granitu, marmuru i metalu. W obrębie Obelisku umieszczono fragment skrzydła strąconego w 1944 r. samolotu, a ofiarowanego przez p. Józefa Garusa z Zygodowic. Warto przypomnieć w tym miejscu budowniczych obiektu i ofiarodawców jej elementów:
– płyty granitowe, na którym umieszczono napis „W tym miejscu 13.09.1944 r. poległo w walce o wolność Polski sześciu lotników sił powietrznych USA. Cześć ich pamięci! Społeczeństwo Ziemi Wadowickiej:, p. Brańka Andrzej z Wadowic
– głazy marmurowe symbolizujące poległych ofiarował p. Henryk Woźniak z Woźnik,
– formę orła lotniczego przygotował p. Marian Bucała z Suchej Beskidzkiej,
– poszczególne elementy składał i mocował zespół p. Stefana Zająca z Tomic,
– wkład pieniężny obok wyżej wymienionych sponsorów wnieśli również p. Helena Zielińska, p. Stanisław Bałys (USA), ks. Ireneusz Bałys (USA) i p. J. Kozłowska.
Wszelkie poczynania organizował i osobiście nadzorował p. mgr Antoni Gieruszczak – Wójt Gminy Tomice. Szereg prac przy obelisku wykonał społecznie p. Władysław Wiktor z Zygodowic.

W dniu 20.09.1991 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia obiektu upamiętniającego śmierć lotników amerykańskich. W salach Domu Ludowego w Wyźrale, gdzie zgromadzili się uczestnicy, p. Zygmunt Kraus przygotował wystawę ukazującą prawiekowe związki narodów Polski i USA. O godzinie 12.30 odegrano hymny państwowe i po wystąpieniu amerykańskich dyplomatów oraz przedstawicieli władz samorządowych gminy Tomice, dokonano aktu odsłonięcia Obelisku. Przemówienia wygłosili wówczas p. Diana Markowitz – Konsul Generalny USA w Krakowie oraz mgr Antoni Gieruszczak – Wójt Gminy Tomice. Został on również poświęcony podczas Mszy Świętej polowej sprawowanej przez ks. Infułata Kazimierza Sudera, dziekana wadowickiego w asyście ks. Proboszczów z Witanowic i Woźnik. Okolicznościowy program artystyczny przedstawiła młodzież szkolna z Witanowic (scenariusz A. Busia). W uroczystości uczestniczyli: p. Konsul Generalny USA w Krakowie – Diana Markowitz, p. płk J. Gardewin z ambasady USA w Warszawie (uczestnik wojny w Wietnamie), władze samorządowe Tomic, Brzeźnicy i Witanowic. W otoczeniu Obelisku ustawiono lotnie, na których mieszkaniec Wadowic zdobywał tytuły mistrza kraju.

22.01.1992 r. pod Obeliskiem w Zygodowicach składa kwiaty sekretarz stanu ds. lotnictwa wojskowego Stanów Zjednoczonych A.P. ds. Donald B. Rice. Towarzyszą mu p. Konsul D. Markowitz oraz płk. J. Gardewin. Obecny był również wojewoda bielski p. Mirosław Styczeń. Wczesną wiosną z inicjatywy Zarządu Gminy Tomice otoczenie Obelisku obsadzono ozdobnymi krzewami i drzewami iglastymi. Z początkiem kwietnia nieznani sprawcy skradli je. Po wspomnianej wizycie władze samorządowe przekazały inicjatorom budowy Obelisku pełną dokumentację dotyczącą tragedii załogi „Anioła Piekieł” (nazwa samolotu) wraz z informacją o poległych i ocalałych w dniu 13.09.1944 r. lotnikach. Dokumenty owe wręczyła pani Konsul Markowitz Wójtowi Gminy Tomice p. Antoniemu Gieruszczakowi. Miało to miejsce 3.07.1992 r. w Krakowie podczas przyjęcia z okazji rocznicy niepodległości USA, w którym brał udział także p. Zygmunt Kraus.
Jeszcze wcześniej, bo 29.03.1992 r. zjawił się w Zygodowicach gen. Donald Kraus – d-ca obrony przestrzeni kosmicznej Stanów Zjednoczonych A.P. w otoczeniu oficerów amerykańskich, polskich, dyplomatów USA i w towarzystwie wice wojewody bielskiego p. P. Mola.

27 września 1992 r. dochodzi do uroczystego odsłonięcia w ramach Obelisku tablicy z nazwiskami poległych lotników amerykańskich. Umieszczono tam również nazwisko 7-mej ofiary katastrofy p. Marii Opalińskiej – Cichoniowej. Wspomnianą tablicę umieszczono na specjalnej marmurowej płytce wykonanej przez p. Andrzeja Ożoga z Radoczy, za staraniem Wójta Gminy Tomice. Obelisk został również otoczony drewnianym płotkiem (wykonanym przez p. Józefa Dąbrowskiego). W Domu Strażaka w Zygodowicach odbyło się spotkanie gości z USA z ludnością tej wsi oraz otwarcie wystawy z materiałów udostępnionych przez Konsulat Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie, p. Zygmunta Krausa i miejscowy Ośrodek Kultury. Koncertowała Orkiestra Dęta z Zygodowic. W Wadowicach staraniem p. Z. Krausa zaistniała stała ekspozycja poświęcona dziejom polsko-amerykańskich kontaktów w dziedzinie lotnictwa.

Rok 1994 przynosi uroczyste obchody 50-lecia wydarzenia w Zygodowicach. Rozpoczęto je sztafetowym „Biegiem Wolności” między obeliskami położonymi na terenie Lgoty i Zygodowic. Zgromadzeni pod Obeliskiem Lotników USA, wzięli udział w specjalnym nabożeństwie przygotowanym przez Scholę z Witanowic. W ich gronie znalazł się jeden z ocalałych członków załogi „Anioła Piekieł” p. Vernon O. Christenson z odległego stanu Montana, przedstawiciele dyplomacji i armii USA, władz województwa bielskiego oraz samorządów Ziemi Wadowickiej.

Po dziesięciu latach istnienia Obelisku dochodzi do kradzieży wmurowanej w jego obręb cennej pozostałości z samolotu B-24 (fragment skrzydła).

Staraniem władz samorządowych z Tomic przeprowadzono w 2001 r. renowację obiektu z wymianą niektórych jego elementów. Drewniany zniszczony płot zastąpiono metalowym, zaś wnętrze pięcioboku utworzonego przez beton wypełniono kostką i płytkami, usuwając gryz.

Opracowanie:
Gminny Ośrodek Kultury
Andrzej Buś